Naar aanleiding van de publicatie van het Vlaams rapport ‘Creatief Denken’ binnen PISA 2022 is iSTEM Inkleuren in de pen gekropen. De resultaten voor creatief denken in wetenschappelijke probleemoplossing tonen dat Vlaamse leerlingen hier goed scoren. STEM-onderwijs speelt hierbij een fundamentele rol. De resultaten zijn dus een opsteker voor STEM-leerkrachten en naast alle negatieve berichten die uit de PISA-resultaten komen zijn er dus ook hoopgevende berichten.
Onderstaand opiniestuk werd op 22 juni 2024 gepubliceerd in De Morgen.
PISA: een opsteker voor STEM-leerkrachten
Onze vijftienjarigen scoren goed op creatief denken, bijvoorbeeld over rolstoeltoegankelijkheid in een bibliotheek of verklaringen voor een dalende kikkerpopulatie in een rivier. Naast alle berichten dat diezelfde jeugd slecht scoort op wiskunde en begrijpend lezen is dit goed nieuws. Maar laat het ook geen grond zijn om die problemen weg te relativeren. Creativiteit komt pas echt tot recht als ze wetenschappelijk onderbouwd wordt. Dan gaan creativiteit en probleemoplossend denken hand in hand en volgt innovatie. Wetenschappelijke probleemoplossing is een van de domeinen in het raamwerk van PISA om creatief denken te meten.
Wat we nodig hebben om deze wetenschappelijk ondersteunde vorm van creatief denken verder te stimuleren is een vernieuwd STEM-onderwijs: Science, Technology, Engineering en Mathematics.
Maar, wiskunde, wetenschappen en techniek worden toch onderwezen? Is STEM niet gewoon een containerbegrip voor die disciplines? Neen, STEM gaat ook over integratie: de afzonderlijke disciplines samenbrengen om maatschappelijke problemen aan te pakken. Energie, klimaat, vervuiling, vergrijzing enzovoort: allemaal zijn ze gebaat bij wetenschappelijk-technologische oplossingen. Dat valt ook onder creativiteit. Wiskunde fungeert daarbij als rode draad door STEM: het is de manier waarop ingenieurs, technici, wetenschappers en wiskundigen hun modellen opstellen en hun veronderstellingen verifiëren.
Creativiteit
Hoe wijkt dit vernieuwd STEM-onderwijs dan af van de klassieke aanpak? En wat is de link met creativiteit? Neem krachten en hefbomen. In de STEM-les, eerste graad secundair onderwijs, bespreken we afvalverwerking en brainstormen we over manieren om de pmd-bak op de speelplaats zo efficiënt mogelijk te vullen. Enter: de blikjespers. Wanneer we die willen ontwerpen, voelen we de nood om de krachtwerking in een hefboom goed te begrijpen.
Verschillende, creatieve ideeën bedenken, evalueren en verbeteren: het komt allemaal aan bod, en dat op een wetenschappelijk onderbouwde manier! De link met de PISA-vraagstelling zal u ongetwijfeld niet ontgaan.
De laatste jaren hebben onze scholen meer ingezet op STEM. We mogen hopen dat dit positief PISA-nieuws daar een gevolg van is. Meer onderzoek is hier echter nodig. Tegelijk hopen we dat deze studie een stimulans zal zijn om verder te gaan op de ingeslagen weg en STEM-onderwijs verder uit te rollen voor alle leeftijden en in alle finaliteiten. Wetenschappen en wiskunde worden nog al te vaak los van elkaar en los van maatschappelijke of professionele contexten onderwezen.
Natuurlijk hebben alle genoemde disciplines hun eigenheid en zorgen ze elk voor een unieke en noodzakelijke inbreng in STEM. Dit pleidooi voor STEM-onderwijs is dus hoegenaamd geen pleidooi voor het opdoeken van afzonderlijke vakken. Het is wel een pleidooi om ruimte te creëren voor het samenbrengen van de STEM-vakken, om ze in een context te plaatsen van creatief, probleemoplossend denken.
Een geïntegreerd STEM naar de Vlaamse klassen brengen is een uitdaging. En ons onderwijs staat al voor zoveel uitdagingen. Toch is er ook hier positief nieuws. Meer en meer leraren en scholen pikken de draad op. Er worden STEM-visies uitgewerkt, geïntegreerde projecten opgesteld en coachingstrajecten opgestart. Als we dit kunnen opschalen en veralgemenen dan komt het goed. Een wat prominentere rol voor STEM in de minimumdoelen en ontwikkelingsdoelen was daarbij welkom geweest. Er staan aspecten in rond creativiteit die we met STEM kunnen oppikken en we zien dat ook gebeuren, zeker in de technische richtingen.
Minimumdoelen
Al is STEM binnenbrengen in de algemene richtingen moeilijker. Er is ruimte voor integratie van wetenschappen en wiskunde met wat goede wil. Die goede wil is, ondanks alles, zeer aanwezig bij onze leraren. Maar heeft iemand er een verklaring voor dat de TE-leerlijn in de algemene richtingen niet doorloopt voorbij de brede eerste graad SO? Kan iemand uitleggen dat volgens de minimumdoelen techniek niet tot de algemene vorming behoort?
Vreemd toch in een maatschappij waar internet, AI en autonome systemen een steeds prominentere rol opeisen? Dit leidt tot een armere vorm van STEM waarin TE onderbelicht wordt en het dus moeilijk is om het creatief denken over maatschappelijke problemen aan bod te laten komen.
Laat dit geen pleidooi zijn voor nog maar eens nieuwe minimumdoelen. Daar is genoeg over gepalaverd. We gaan het als volgt oplossen. De minimumdoelen zijn wat de term zegt: het te bereiken minimum. Hogere doelen nastreven met de leerlingen is dus toegelaten. We zullen op het creatief denken van onze leraren rekenen om de broodnodige STEM in het onderwijs te krijgen.
Als we hen verlossen van alle regelneverij en administratieve overlast dan zal hun creativiteit verder groeien. We moeten er dus gewoon voor zorgen dat onze leraren hun stielkennis verder kunnen ontwikkelen, met elkaar kunnen samenwerken en zo het probleemoplossend denken naar de klas kunnen brengen. Met wat creativiteit komt ook dat goed. Er is aangetoond dat de Vlaming daar goed in is, zeg dat PISA het gezegd heeft.
Ondertekenaars
Prof. Wim Dehaene (KU Leuven MICAS, coördinator iSTEM);
Hanne Deprez (KU Leuven, onderzoeker STEM-didactiek, coördinator STEM-didactiek educatieve master KU Leuven);
Prof. Peter Van Petegem (UAntwerpen);
Marie-Paule Buyse (KU Leuven medewerkster iSTEM);
Stijn Ceuppens (KU Leuven medewerker iSTEM);
Philippe Bastiaenssens (lerarenopleider Karel de Grote Hogeschool Antwerpen en iSTEM-coach);
Jan De Lange (Arteveldehogeschool Gent, educatieve bachelor secundair onderwijs);
Renaat Frans (UCLL lerarenopleiding, campus Diepenbeek);
Pieter Gijbels (Thomas More, lerarenopleider);
Jurgen Nijs (iSTEM Coach UHasselt);
Prof. Iris Stiers (VUB, vakdidacticus wetenschappen & technologie, Multidisciplinair Instituut LerarenOpleiding);
Katrien Vyvey (UCLL lerarenopleiding, campus Diepenbeek);
prof. Francis wyffels (UGent, IDlab)
Els Knaepen (Hogeschool PXL)
